Kasa hesabı, işletmenin elinde bulunan ulusal ve yabancı paraların Türk Lirası karşılığının izlenmesi için kullanılır. Tahsil olunan para tutarları borç, ödemeler ve bankaya yatırılan para tutarları alacak kaydedilir.

Vergi ve diğer mevzuatta kasa hesabının bakiyesine sınırlama getiren bir düzenleme söz konusu değildir. İşletmenin iş hacmi, faaliyet alanı, tedarikçi ve müşteri profili, nakit yönetim tercihi ve benzeri pek çok unsur kasa hesabının yüksek bakiye vermesinde etkili olur. Ancak, ticari ve teknik icaplara uymayacak şekilde yüksek bakiyeli kasa hesabı, özellikle vergisel riskleri de beraberinde getirir.

Kasa hesabının yüksek borç bakiyeli olması, yaygın kullanımı ile kasa hesabı şişkinliği, bazen gerçek durumu yansıtırken, bazen de fiktif şekilde olur.

Kasa hesabı bakiyesinin yüksek borç bakiyesi vermesine karşın, kasada fiilen para bulunmaması durumunda fiktif kasa hesabı şişkinliğinden bahsetmek mümkün. Bunun nedenlerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

1. Bazı harcamalar belgesiz yapılmıştır. Fiili olarak kasadan para çıkmış; ancak hesaben işlem yapılmamıştır.
2. Çalışanlara bordrolarında yazılı tutarın dışında elden ödemeler yapılmıştır.
3. İşletme sahibi, ortakları veya bunların yakınlarına ait şahsi giderler için kasadan ödeme yapılmış, bu ödemeler muhasebeleştirilmemiştir.
4. İşletme ortaklarının kasada gözüken parayı bir türlü kullanması veya üçüncü kişilere kullandırması söz konusudur.
5. Kambiyo mevzuatı gereğince yurtdışında bırakılan ya da kalan tutarın tahsilinin gecikmesi veya imkansız hale gelmesi vb. nedenlerle dövizlerin değerlenmesi sonucu oluşan kur farkları gibi fiktif gelir oluşumundan kurtulmak için bu bedellerin tahsil edilmiş gibi gösterilmesi söz konusu olmuştur.

Kasa hesabı bakiyelerinin işletmenin iş hacmi ile mütenasip ve izah edilebilir olması gerekir. İşletmenin yüksek miktarda parayı gerçekten kasada tutması paranın çalınma riski, alternatif getirilerinden mahrum kalma gibi nedenlerle ilgilinin basiretli bir tacir gibi davranmadığı eleştirilerine yol açabilir. İlgili işletme vergi incelemesine alınmışsa; iktisadi, ticari ve teknik icaplara uymayacak şekilde yüksek miktarda parayı kasada tutmanın nedeninin mükellef tarafından inceleme elemanına ikna edici şekilde izah edilmesi gerekecektir.

İşletme kasasında gerçekten para bulunmadığı halde, kasa hesabının fiktif bir şekilde yüksek bakiyeli olması durumu ise mükellef açısından pek çok riski beraberinde getirir. Kasasında çok yüksek miktarda para gözüken bir işletmenin, aynı zamanda kredi kullanıyor olması ve yüksek finansman maliyetlerine katlanması iktisadi, teknik ve ticari icaplara uymadığı için vergi incelemelerinde ciddi eleştiri konusu olur. Matrah farkına ilişkin tespitler için done oluşturur.

Yüksek kasa bakiyesi bilançoda dikkat çeker. Vergi Denetim Kurulu ve Gelir İdaresi Başkanlığı bilançolar üzerinden yaptığı risk analizlerinde bu tür anormal durumları mükellefin incelemeye alınmasında veri olarak kullanır. Dolayısıyla, kasa hesabı şişkinliği mükellefin vergi incelemesine alınma riskini artıran önemli bir unsurdur. Vergi incelemesine başlanması durumunda ise tarhiyat önerisine neden olabilecek bir eleştiri alanıdır.

Ayrıca, aramalı vergi incelemesi esnasında kasa hesabı bakiyesi ile fiili durumun tutarsızlığı ve bu tutarsızlığın “sayım ve tesellüm noksan veya fazlası” ile izah edilemeyecek şekilde yüksek olması,  işletme kayıtlarının güvenirliliğini de sorgular hale getirir. Vergi Usul Kanununda yer alan tabiri ile işletme kayıtlarının ihticaca salih olmadığı, delil kıymetini kaybettiği anlamına gelir. Bu ise ilgili dönem için re’sen tarh nedenidir.

Kasa hesabında bulunan ve normalden fazla olduğu tespit edilen nakit paranın bir başkasına (muhtemelen ortağa) kullandırıldığı varsayımıyla, bu husus, vergi güvenlik müesseselerinden olan Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımı başlığı altında eleştiri konusu yapılır. Vergi incelemelerinde önemli matrah farklarına neden olur.

Yukarıda özetle yer verdiğimiz hususlar, yüksek bakiyeli kasa hesabına dikkat edilmesi gerektiğini göstermektedir.

Mevlüt Dilaver

SMMM