Mevlüt DİLAVER, SMMM

PDF Formatı

I- GİRİŞ

Bir işin yıllara sari[1] inşaat ve onarım işi olarak değerlendirilebilmesi için faaliyet konusunun; (1) inşaat ve onarım işi olması, (2) taahhüde bağlı olarak başkaları hesabına yapılması ve (3) birden fazla takvim yılına sirayet etmesi şartlarının tümünü birden karşılaması gerekir.

Yıllara sari inşaat ve onarım işleri sonucu elde edilen kazançlar ticari kazançtır. Ancak kazancın tespiti, beyanı ve istihkak ödemelerinden stopaj yapılması ve benzeri konularda özel vergileme rejimine tabidir.

193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun[2] (GVK) 42 nci maddesine göre; yıllara sari inşaat ve onarım işlerinde kar veya zarar işin bittiği yıl kati olarak tespit edilmekte ve kar veya zararın tamamı o yılın geliri sayılmaktadır. Yıllara sari inşaat ve onarım işinde kazancın, normal ticari kazançlardaki hesap döneminden farklı olarak işin bitimde vergilendirilmesi vergi tahsilatında gecikmelere yol açabilmektedir. Bazen yıllarca devam eden inşaat ve onarım işi sırasında mükellefiyetin çeşitli nedenlerle son bulması nedeniyle vergi tahsilatı imkanı da ortadan kalkabilmektedir. Kanun koyucu, yukarıda zikredilen ve benzeri diğer nedenleri dikkate alarak, bir tür vergi güvenlik müessesesi olarak, birden fazla takvim yılına sirayet eden inşaat ve onarım işleri kapsamına giren işler dolayısıyla, bu işleri yapanlara (kurumlar dahil) ödenen istihkak bedellerinden vergi tevkifatı yapılması şeklinde bir sistem öngörmüştür.

Aşağıda, önce yıllara sari inşaat ve onarım işleri için öngörülen tevkifat uygulamasının yasal dayanağı ve cari tevkifat oranına yer verilecek, müteakiben söz konusu vergi tevkifatına ilişkin özellikli durumlar ana başlıkları ile incelenecektir.

II- TEVKİFAT UYGULAMASININ YASAL DAYANAĞI VE TEVKİFAT ORANI

GVK’nın “Vergi tevkifatı” başlıklı 94 üncü maddesinin birinci fıkrasında sayılan kişi ve kuruluşların aynı maddede bentler halinde sayılan ödemeleri yapmaları halinde bu ödemeler üzerinden tevkifat yapacakları hüküm altına alınmıştır. Anılan maddenin birinci fıkrasının (3) numaralı bendinde;  yıllara sari inşaat ve onarım işleri dolayısıyla bu işleri yapanlara (kurumlar dahil) ödenen istihkak bedellerinden sorumlularca gelir vergisi tevkifatı yapılması öngörülmüştür. Cari tevkifat oranı 2009/14592 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı[3] ile %3 olarak belirlenmiştir.

Benzer şekilde 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun[4] “Vergi kesintisi” başlıklı 15 inci maddesinin (1) numaralı fıkrasında sayılanların Gelir Vergisi Kanununda belirlenen esaslara göre birden fazla takvim yılına yaygın inşaat ve onarım işleri ile uğraşan kurumlara bu işleri ile ilgili olarak yapılan hakediş ödemeleri üzerinden vergi kesintisi yapma zorunluluğu getirilmiştir. Söz konusu tevkifat oranı KVK 15 inci maddedeki yetkiye dayanılarak, 2009/14594 sayılı Bakanlar Kurulu Kararının[5] birinci maddesi ile %3 olarak belirlenmiştir.

Yıllara sari inşaat ve onarım işi nedeniyle yapılacak tevkifat, işin bitimi üzerine verilecek yıllık gelir veya kurumlar vergisi beyannamesinde hesaplanan vergiden mahsup edilir. Bu yönü ile tevkifat, bir tür peşin vergi hüviyetine sahiptir.

III- ÖZELLİKLİ DURUMLAR

Yıllara sari inşaat ve onarım işlerine ilişkin istihkak ödemeleri üzerinden yapılması gereken tevkifatlara ilişkin özellik arz eden durumlar aşağıda başlıklar halinde sunulmuştur.

A- AVANS OLARAK YAPILAN ÖDEMELER

Yıllara sari inşaat ve onarım işi nedeniyle yüklenicilere yapılan avans ödemelerinden tevkifat yapılacak mıdır?

Gelir Vergisi Kanunun 94 üncü maddesinde belirtilen kişi ve kurumlar 42 nci madde kapsamına giren işler dolayısıyla bu işleri yapanlara ödedikleri istihkak bedellerinden, avans olarak ödenenler dahil, nakden veya hesaben yaptıkları sırada aynı maddenin 3 numaralı bendinde belirtilen % 3 vergi tevkifatı yapmakla yükümlüdürler. Dolayısıyla ödemenin “avans” olarak yapılması durumunda da vergi tevkifatı zorunluluğu bulunmaktadır.  

Vergi İdaresi, konuya ilişkin özelgede[6] “Yıllara sari inşaat ve onarım işleri dolayısıyla yükleniciye ödenen avans ödemesi ileride yapılacak hakediş ödemelerinden mahsup edilecek olup avans ödemesinin yapıldığı dönemde Kurumlar Vergisi Kanununun 15 inci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi uyarınca tevkifata tutulacağı tabiidir.’’ şeklinde görüş vermek suretiyle, avans ödemeleri üzerinden de tevkifat yapılması zorunluluğuna vurgu yapmıştır.

B-AYNI TAKVİM YILI İÇİNDE TAMAMLANMASI ÖNGÖRÜLEN İŞİN ERTESİ YILA SARKMASI DURUMUNDA TEVKİFAT UYGULAMASI

Bazı durumlarda işin başlandığı takvim yılı içinde bitirilmesi planlanmasına ve sözleşmelerin de bu yönde tanzim edilmesine rağmen, diğer yıllara yayılması söz konusu olabilmektedir. Bu durumda vergi tevkifatı uygulaması nasıl yapılacaktır? Vergi tevkifatı uygulaması, geçici vergilemeyi nasıl etkileyecektir?

Bu konuda idarenin de paylaştığı görüş[7]^,[8],[9] ve uygulama, inşaat işinin uzayarak ertesi yıla sarkması sonucu anılan iş yıllara sari inşaat işi niteliği kazandığı için bahse konu iş dolayısıyla işin sarktığı takvim yılı başından itibaren yapılacak hakediş ödemleri üzerinden vergi kesintisi yapılması gerektiği şeklindedir.

Vergi kesintisi de bir tür peşin vergi olduğu için, tevkifat uygulaması ile birlikte tevkifata konu yıllara sari kazançlar için geçici vergi ödenmeyecektir. İdare, daha önce yıllara sari inşaat kapsamında olmadığı için yapılan geçici vergilerin yıllara sari hale gelen işin tamamlandığı yılda verilecek kurumlar vergisi beyannamesinde hesaplanan kurumlar vergisinden mahsup edilmesi gerektiği görüşündedir[10].

C-TAŞERONLARA YAPTIRILAN İŞLERDE TEVKİFAT

Yıllara sari inşaat işlerinde tevkifat uygulaması açısından kritik alanlardan birisi taşeronlara yaptırılan işlerdir. Taşeron (alt işveren); asıl işverenden belirli bir işin bir bölümünde ve eklentilerinde iş alan ve o işyerinde ve eklentilerinde kendi adlarına işçi çalıştıran işveren sıfatına sahip olan kişilerdir.

Taşeronlar tarafından ifa edilen işler, eğer birden fazla takvim yılına sirayet ediyorsa, ana yüklenici tarafından taşerona yapılan istihkak ödemeleri üzerinden vergi tevkifatı yapılması gerekir. Konuya ilişkin özelgede[11] alt taşeronlara yaptırılan işlerde tevkivat uygulaması aşağıdaki şekilde açıklanmıştır;

“Bu hüküm ve açıklamalara göre; alt taşeron olarak faaliyette bulunduğunuz işlerin yıllara sari inşaat ve onarım işleri kapsamında olması halinde, şirketinize yapılacak hakediş ödemeleri üzerinden Kurumlar Vergisi Kanununun 15 inci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi uyarınca % 3 oranında kurumlar vergisi kesintisi yapılması gerekmektedir.’’

D- DÖVİZ ÜZERİNDEN YAPILAN HAKEDİŞ ÖDEMELERİNDE TEVKİFAT UYGULAMASI

Tevkifat uygulamasında ödemenin nakden yapılmış olması şart değildir. Hesaben yapılan ödeme durumunda da hesaben ödememenin yapıldığı tarih itibariyle tevkifat yapılması gerekir. Hakediş raporları, istihkakları ödeyenleri işi üstlenen firmaya karşı borçlu durumda gösteren bir işlem olduğundan, hakediş raporlarının onaylandığı tarihte hesaben ödemenin gerçekleştiği kabul edilmektedir. Bu nedenle, hak ediş ödemelerinin hesaben yapıldığı tarihteki döviz kuru dikkate alınarak tevkifat matrahının TL karşılığının hesaplanması söz konusu olacaktır.

Döviz üzerinden yapılan hakediş ödemeleri nedeniyle yapılacak tevkifatta özellikli bir konu da, hakediş onay tarihi ile ödeme tarihinin farklı olması ve bu nedenle kur farkının ortaya çıkması durumudur. Vergi İdaresinin bu tür durumlara ilişkin görüşü; hakedişin onay tarihi ile ödeme tarihi arasındaki kur artışından kaynaklanan fazla ödemelerin yıllara sari inşaat işi ile ilgili olması nedeniyle istihkak tutarına dahil edilmesi ve ödenen kur farkları üzerinden de tevkifat yapılması gerektiği yönündedir.

İki dönem arasında döviz kurunun düşmesi durumunda tevkifat uygulamasına ilişkin vergi idaresinin görüşü, idare lehine olacak şekilde,  aşağıda açıklandığı şekildedir[12]:

“Ancak, hesaben ödeme gerçekleştikten sonra döviz kurunun düşmesi halinde hesaben ödeme tarihindeki kur esas alınarak hesaplanan tevkifat tutarı; işin bittiği dönem için verilen kurumlar vergisi beyannamesi üzerinde hesaplanan kurumlar vergisinden mahsup edileceğinden, söz konusu tevkifat tutarının düzeltilmesi veya iadesi mümkün olmamaktadır.”

E- YÜKÜMLÜLÜKLERİN YERİNE GETİRİLMEMESİ ÜZERİNE İŞİN KALAN KISIMLARI İÇİN YENİ YÜKLENİCİ İLE SÖZLEŞME İMZALANMASI DURUMUNDA TEVKİFAT

Yıllara sari inşaat ve onarım işinin yüklenicisi tarafından belli bir aşamaya getirildikten sonra yükümlülüklerin yerine getirilmemesi durumunda idare, işin kalan kısmı için yeni bir yüklenici ile sözleşme yapabilmektedir. Bu tür durumlarda tevkifat uygulaması açısından öncelikle bakılması gereken husus, işin kalan kısımlarının yıllara sari inşaat ve onarım işi niteliğini taşıyıp taşımadığıdır. Bu noktada işin tümü değil, kalan kısmı değerlendirme konusu yapılacaktır. Şayet işin kalan kısmı aynı takvim yılı içinde tamamlanacak nitelikte ise ve sözleşme de bu çerçevede yapılmış ise yıllara sari iş söz konusu olmayacağı için tevkifat uygulaması da söz konusu olmayacaktır[13].

Kalan işin başlama ve bitiş tarihleri birden fazla takvim yılına sirayet ediyor ise yıllara sari iş söz konusu olduğu için kalan kısmı yüklenen işletmeye yapılan istihlak ödemeleri üzerinden de tevkifat uygulanması söz konusu olacaktır.

F- YILLARA SARİ İNŞAAT İŞİNİN DEVAMI NİTELİĞİNDE OLAN ANCAK BİR YILDAN KISA SÜRELİ OLARAK AYRI SÖZLEŞMEYE BAĞLANAN İŞLER

Vergi idaresi ayrı bir sözleşmeye bağlansa da yıllara sari işin devamı niteliğinde olan işleri ayrı iş olarak kabul etmemekte ve tevkifat yapılması gerektiğine özellikle vurgu yapmaktadır. Örneğin bir özelgede Vergi İdaresi, kaba inşaat işleri yüklenici sözleşmesi kapsamında bir sitenin kaba inşaatını bitiren firmaya kaba inşaatı yapılan işin ince imalat işlerinin ayrı bir sözleşme ile verilmesi durumunda, ince imalat işleri ayrı sözleşmeye bağlansa da esas itibariyle kaba inşaatın devamı niteliğinde kabul edilerek ince işler için yapılacak hakediş ödemeleri üzerinden de tevkifat yapılması gerektiği yönünde görüş vermiştir[14]:

“Bu hüküm ve açıklamalar çerçevesinde, işletmenizce taahhüt edilen ince inşaat işleri esas itibarıyla kaba inşaatın devamı niteliğinde olduğundan, söz konusu ince inşaat işleri dolayısıyla yapılacak hak ediş ödemelerinden de, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 94/3’üncü maddesi gereğince vergi tevkifatı yapılması gerektiği tabiidir.”

İdarenin yaklaşımı, yıllara sari işin devamı niteliğinde olan bir işin ayrı sözleşmeye bağlanması tevkifat sorumluluğunu ortadan kaldırmadığı yönündedir. Çünkü, söz konusu işin asıl yıllara sari işin devamı hüviyetinde olduğu değerlendirilmektedir.

Burada kritik nokta, sözleşmeye bağlanan ikinci işin asıl işin devamı niteliğinde olup olmadığı hususudur. Bu konuda, mükellefle idarenin farklı yorumu, konunun vergi ihtilafına dönüşmesine yol açacak bir alandır.

G- GEÇİCİ KABUL ONAYINDAN SONRA ÖDENEN İSTİHKAKLAR

Yıllara sari inşaat ve onarım işlerinde tevkifat uygulaması inşaat ve onarma işinin bitim tarihine kadar yapılmaktadır. Bu tarihten sonraki ödemeler için tevkifat uygulaması söz konusu değildir.

GVK’nın 44 üncü maddesi uyarınca; inşaat ve onarma işlerinde geçici ve kesin kabul usulüne tabi olan hallerde geçici kabulün yapıldığını gösteren tutanağın idarece onaylandığı tarih, diğer hallerde işin fiilen tamamlandığı veya fiilen bırakıldığı tarih bitim tarihi olarak kabul edilmektedir. Anılan madde hükmüne göre, geçici kabul onayı yıllara sari inşaat işinin tamamlandığının kabulü anlamına gelmekte olup geçici kabul sonrası yapılan ödemelerden vergi kesintisi yapılması söz konusu olmamaktadır[15]^,[16]. Ancak geçici kabul onayından sonra yapılan ödemeler ve yapılan harcamalar takip eden ilk geçici vergi beyannamesine dahil edilerek geçici vergi beyanı konusu yapılmalıdır.

IV- SONUÇ

Gerek Gelir Vergisi Kanunu gerekse Kurumlar Vergisi Kanununda düzenlenen yıllara sari inşaat ve onarım işleri bazı unsurları itibariyle farklı bir vergileme rejimine bağlanmış ticari faaliyettir. Kazancın işim bitirildiği yılda tespit ve beyan edilmesi nedeniyle, yıllara sari inşaat istihkakları üzerinden sorumlularca vergi tevkifatı yapılması öngörülmüştür.

Söz konusu tevkifat uygulamasına ilişkin olarak özellik arz eden aşağıdaki durumlar ana başlıkları ile ve konuya ilişkin idarenin yaklaşımı da dikkate alınarak incelenmiştir:

• Avans olarak yapılan ödemeler,
• Aynı takvim yılı içinde tamamlanması öngörülen işin ertesi yıla sarkması durumu,
• Taşeronlara yaptırılan işler,
• Döviz üzerinden yapılan hakediş ödemeleri,
• Yükümlülüklerin yerine getirilmemesi üzerine işin kalan kısımları için yeni yüklenici ile sözleşme imzalanması durumu,
• Yıllara sari inşaat işinin devamı niteliğinde olan ancak bir yıldan kısa süreli olarak ayrı sözleşmeye bağlanan işler,
• Geçici kabul onayından sonra ödenen istihkaklar.

SONNOTLAR:

[1] Gelir Vergisi Kanununda, “Birden fazla takvim yılına sirayet eden” ibaresi yer almaktadır. Ancak “Yıllara yaygın”, “Birden fazla yıla sirayet eden”, “Yıllara sari” şeklinde ibareler de aynı anlamda kullanılmaktadır. Bu çalışmada, yazım kısalığı dikkate alınarak “yıllara sari” ifadesi tercih edilmiştir.

[2] 06.01.1960 tarih ve 10700 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

[3] 03.02.2009 tarih ve 27130 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

[4] 21.06.2006 tarih ve 26205 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

[5] 03.02.2009 tarih ve 27130 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

[6] İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığının 04/05/2012 tarih ve 42-1528 sayılı özelgesi.

[7] Ankara Vergi Dairesi Başkanlığının 13/09/2010 tarih ve 2010-42-11-569 sayılı Özelgesi

[8] Trabzon Vergi Dairesi Başkanlığının 22.08.2011 tarih ve 2010-107 sayılı Özelgesi.

[9] Batman Valiliği Defterdarlık Gelir Müdürlüğünün 13.06.2011 tarih B.07.4.DEF.0.72.10.00-193 sayılı Gelir Vergisi Ka-11 sayılı özelgesi.

[10] Ankara Vergi Dairesi Başkanlığının 13/09/2010 tarih ve 2010-42-11-569 sayılı özelgesi

[11] Gelir İdaresi Başkanlığı İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığının 30/07/2013 tarih ve 1136 sayılı özelgesi.

[12] Ankara Vergi Dairesi Başkanlığının 1605.2012 tarih ve B.07.1.GİB.4.06.17.01-130[2011-2-24-02]-571 sayılı özelgesi.

[13] İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığının, 06.06.2011 tarih ve B.07.1.GİB.4.34.16.01-GVK 42-621 sayılı özelgesi.

[14] Adana Vergi Dairesi Başkanlığının 13.03.2013 tarih ve 19341373-120[ÖZELGE-2012/7]-29 sayılı özelgesi.

[15] Ankara Vergi Dairesi Başkanlığının 28.01.2011 tarih ve 2010-KVK-15-4-36 sayılı özelgesi. “Özelge talep formunuz ve eklerinden, taahhüdünüz altında tamamlanan … 400 Yataklı Devlet Hastanesi işinin geçici kabul tutanağının 20.11.2009 tarihinde onaylandığı anlaşılmaktadır. Buna göre, … 400 Yataklı Devlet Hastanesi işi ile ilgili olarak geçici kabul tutanağının onaylandığı tarihten sonra yapılan hakediş ödemeleri o yılın kazancı sayılacağından bu ödemeler üzerinden 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 15’inci maddesine göre vergi kesintisi yapılmaması gerekmektedir.”

[16] Bursa Vergi dairesi Başkanlığının 07.12.2016 tarih ve 17192610-125[ÖZG-14/44]-277 sayılı özelgesi.