Vergi incelemesine alınan mükellefler açısından en kritik aşamalardan birisi nihai inceleme tutanaklarıdır. Bu tutanaklarda vergi inceleme raporunda kullanılacak pek çok husus mükellefe teyit ettirilerek delil niteliği kazanır.

Söz konusu inceleme tutanaklarını önemli kılan diğer bir husus, mükellefin tarhiyat öncesi uzlaşma talebininin bulunup bulunmadığına ilişkin kısımdır. Vergi inceleme elemanı mükellef veya temsilcisine “Tarhiyat öncesi uzlaşma talebi” olup olmadığını sorar. Cevabınıza göre tutanakta, “Tarhiyat öncesi uzlaşma talebi vardır.” veya “Tarhiyat öncesi uzlaşma talebi yoktur.” şeklinde iki ibaraden biri yer alır.

Peki, mükellef neye göre tarhiyat öncesi uzlaşma talebinde bulunmalı veya bulunmamalı? Böyle bir karar verilmesi aşamasında, iki uzlaşma türünün ne olduğu ve aralarındaki temel farklılıkların bilinmesinde fayda var. Bu nedenle öncelikle bunlara değineceğiz. Müteakiben, tarhiyat öncesi uzlaşma mı, yoksa tarhiyat sonrası uzlaşma mı tercih edilmeli sorusunun cevaplanmasına yardımcı olacak temel parametreleri sunmaya çalışacağız.

Tarhiyat Öncesi veya Sonrası Uzlaşma Tercihinizi İnceleme Tutanağının İmzalanmasından Önce Netleştirmeniz Gerekir.

Tarhiyat öncesi uzlaşma, vergi incelemesine göre tespit edilen vergi ve cezaların henüz vergi dairesine gönderilerek tarh işlemine konu olmadan önce yapılan bir uzlaşma işlemidir. Sadece vergi incelemesine dayalı olarak tespit edilen vergi ve cezalara ilişkindir. Vergi kaçakçılığı kapsamına giren vergi ve vergi ziyaı cezaları uzlaşma kapsamına girmez.

Tarhiat sonrası uzlaşma ise,  ikmalen, re’sen veya idarece salınan vergi ve cezalara ilişkindir. Ancak, usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları ile Kanunun 344 üncü maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca, başka bir deyişle kaçakçılık fiili nedeniyle üç kat olarak vergi ziyaı cezası kesilen tarhiyata ilişkin vergi ve cezalar tarhiyat sonrası uzlaşmanın kapsamına girmez.

Tarhiyat Öncesi Uzlaşmaya Yönetmeliğinin 18 inci maddesi uyarınca, tarhiyat öncesi uzlaşmanın herhangi bir nedenle temin edilememesi veya uzlaşmaya varılamaması hallerinde, mükellefler verginin tarhı ve cezanın kesilmesinden sonra tarhiyat sonrası uzlaşma talep edemezler. Bu nedenle, tarhiyat öncesi uzlaşma ve tarhiyat sonrası uzlaşma şıklarının ikisini birden kullanmak mümkün değil. Eğer tarhiyat öncesi uzlaşma talep ederseniz tarhiyat sonrası uzlaşma imkanınız söz konusu olmaz. Bunun için vergi inceleme tutanağının imzalanma aşamasından önce hangi uzlaşma türünü tercih edeceğinizi belirlemeniz gerekir. 

Hangi Uzlaşma Yöntemini, Neye Göre Tercih Edeceğim?

Kritik soru, tarhiyat öncesi veya sonrası uzlaşma tercihini neye göre yapacağınız. Burada birisi mükellefin durumuna bağlı diğeri uzlaşma komisyonunun uygulamalarına bağlı parametreler dikkate alınabilir.

Mükellefin durumuna bağlı parametreden kastımız, mükellefin yapılan inceleme sonunda özel usulsüzlük cezasına muhatap olup olmaması ile ilgili. Bilindiği üzere usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları tarhiyat öncesi uzlaşmanın kapsamına girerken, tarhiyat sonrası uzlaşmanın kapsamına girmez.  Bu nedenle yüksek miktarda özel usulsüzlük cezasının önerilmesi söz konusu ise, tarhiyat öncesi uzlaşma tercihinde bulunmanız daha uygun olacaktır. (NOT: Bu yazının yazılmasından sonra yayımlanan 7103 sayılı Torba Yasa ile VUK Ek Madde 11’de yapılan ibare değişikliği ile usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları 27.03.2018 tarihinden itibaren tarhiyat öncesi uzlaşma kapsamından çıkarılmıştır. Bu nedenle artık, bu husus uzlaşma türünün tercihi açısından belirleyici bir unsur olmaktan çıkmıştır. Konuya ilişkin ayrıntılı bilgi için TIKLAYINIZ)

Komusyonların uygulamalarına ilişkin parametrelerden kastımız, uzlaşmaya giren diğer mükelleflerden veya meslek mensuplarından edineceğiniz bilgilere göre uzlaşma komisyonlarının vergi ve cezalardaki uzlaşma oranları ile ilgilidir. Uzlaşma komisyonları, çok özel bir durum olmadığı sürece, mükelleflere benzer indirimler yaparak uzlaşmayı tercih etmektedirler. Örneğin, verginin tamamı + cezaların %5 veya %10’u gibi bir formülle hareket etmektedirler. Tarhiyat sonrası uzlaşma komisyonları daha sonra yapılacak denetimleri de dikkate alarak belirledikleri oranlardan pek de sapmama eğilimi göstermektedirler.

Buna karşılık tarhiyat öncesi uzlaşma komisyonlarının nispi esnekliği daha yüksek olabilmektedir. Yapılacak etkili ve doğru bir izah ile vergi ve cezaların sıfıra indirilmesi durumları da söz konusu olabilmektedir. Tarhiyat sonrası uzlaşma komisyonları geçici mahiyette ise genel teamüllerini tespit etmek güç. Sürekli şekilde çalışan komisyonların teamülleri konusunda bilgi edinmek tercihte faydalı olacaktır. Çünkü, bazı tarhiyat öncesi uzlaşma komisyonları tarhiyat sonrası uzlaşma komisyonlarına göre daha katı bir tarz benimseyerek daha düşük indirim yapma yolunu tercih edebilmektedir.

İnceleme Tutanağı Aşamasında Kararsız Kalanlara Pratik Bir Öneri

Bu arada imza aşamasında yukarıdaki parametrelere sahip olmayanlar için önemli bir ipucu verelim. Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Yönetmeliğine göre, tarhiyat öncesi uzlaşma talebinde bulunan mükellef, tayin edilen uzlaşma gününden önce yazılı olarak vergi inceleme raporunu düzenleyene veya komisyona sekreterya hizmeti veren birime bu talebinden vazgeçtiğini bildirebilir. Bu durumda mükellef uzlaşma istememiş gibi işlem tesis edilir. 

Bu bilgi uyarınca, inceleme tutanağı aşamasında “Tarhiyat öncesi uzlaşma talep ediyorum.” dersiniz. Sonra tarafınıza ulaşan vergi inceleme raporunu tetkik edersiniz. Vergi ve cezalara, özel usulsüzlük cezalarının miktarına bakarsınız. Ayrıca, komisyonla ilgili küçük çaplı araştırma yapma zamanınız olur. İlgili vergi uzmanlarınızla konuyu daha kapsamlı değerlendirme şansı elde edersiniz.

Yapacağınız değerlendirmeler sonucunda tarhiyat öncesi uzlaşmada karar kılarsanız sorun yok. Uzlaşma gün ve saatini beklersiniz.

Baktınız ibre tarhiyat sonrası uzlaşmadan yana, bu durumda tayin edilen uzlaşma gününden önce yazılı olarak vergi inceleme raporunu düzenleyene veya komisyona sekreterya hizmeti veren birime bu talebinden vazgeçtiğinizi bildirirsiniz. Bu durumda, tarhiyat sonrası uzlaşma hakkınız baki kalır. 

26.01.2018

Mevlüt DİLAVER (SMMM)